? پيش از پرداختن به اسباب وعلل غيبت امام مهدى (عجل الله فرجه)، لازم به ذکر است: از روايات چنين استفاده مى شود که علت وفلسفه واقعى غيبت آن امام بر بشر پوشيده است، وجز خدا وپيشوايان معصوم عليهم السلام کسى نسبت به آن اطلاع کافى وکامل ندارد. چنانکه عبد الله بن فضل هاشمى روايت کرده که از حضرت صادق شنيدم مى فرمود: (صاحب الامر غيبتى دارد که ناچار از آن است، به طورى که اهل باطل در آن ترديد مى کنند. 

 عرض کردم: يا بن رسول الله! چرا غيبت مى کند؟ فرمود: به علتى که به ما اجازه نداده اند آشکار سازيم. عرض کردم: چه حکمتى در غيبت اوست؟ فرمود: همان حکمتى که در غيبت سفيران وحجتهاى پيش از او بوده است، حکمت غيبت قائم ظاهر نمى شود مگر بعد از آمدن خود او، چنان که حکمت سوراخ کردن کشتى توسط خضر وکشتن آن بچه وتعمير ديوار، براى حضرت موسى (عليه السلام) ظاهر نگشت، مگر موقعى که خواستند از هم جدا شوند). (1) 

 اين روايت وروايات ديگر مثل اين، اشاره دارد که علت واقعى غيبت حضرت را نمى توان گفت وهر سبب وعلتى که بيان مى گردد، هر چند مى تواند علت باشد، اما علت حقيقى نيست. 

 اما بعضى از علل غيبت حضرتش را که مى توان با اسناد به روايات ذکر نمود، بدين ترتيب مى باشند: 

 1- امتحان وآزمايش: غيبت آن حضرت سبب مى شود تا نفاق پنهان عده اى آشکار شود وايمان حقيقى محبان وشيعيان واقعى امام (عليه السلام) در کوره ولايت امام غايب (عجل الله فرجه) از ناخالصى ها ودو رويى ها وسست مايه ها جدا وپاک شود، ودر يک کلام مؤمن از منافق معلوم گردد. 

 جعفر جعفى گويد: به امام باقر (عليه السلام) عرض کردم: فرج شما کى خواهد رسيد؟ فرمود: (هيهات، هيهات! فرج، نخواهد رسيد تا شما غربال شويد (وسه بار تکرار کرد) وافراد آلوده بروند وافراد پاک ومخلص باقى بمانند).(2) 

 ونيز موسى بن جعفر (عليهما السلام) فرمود: (هنگامى که پنجمين فرزند امام هفتم غايب شد، مواظب دين خويش باشيد، تا مبادا کسى شما را از دين خارج کند! اى پسرک من! براى صاحب الامر به ناچار غيبت خواهد بود، به طورى که عده اى از مؤمنين از عقيده خود بر مى گردند، همانا خدا به وسيله غيبت، بندگانش را (امتحان) مى نمايد). (3) 

 2- بيعت نکردن با ستمکاران: در روايات متعددى، يکى از علل غيبت امام (عليه السلام) عدم بيعت با کسى بيان شده است. حسن بن فضال مى گويد: على بن موسى الرضا (عليه السلام) فرمود: گويا شيعيانم را مى بينم که هنگام مرگ سومين فرزندم (امام عسکرى) در جستجوى امام خود همه جا را مى گردند اما او را نمى يابند. عرض کردم: به چه دليل؟ فرمود: زيرا امامشان غايب مى شود، عرض کردم: چرا غايب مى شود؟ فرمود: براى اينکه وقتى با شمشير قيام نمود بيعت کسى در گردنش نباشد. (4) 

 3- ترس از گزند دشمنان: گفته شد که با تولد مهدى موعود (عجل الله فرجه) همه ستمگران وظالمان به وحشت افتادند، واز آنجا که مرگ وانقراض حکومت ظالمانه واعمال غير انسانى خود را دردست پرتوان امام (عليه السلام) مى دانستند ومى دانند، لذا جان امام مهدى (عجل الله فرجه) تهديد مى شود، لذا در روايات يکى ديگر از غلل غيبت، حفظ جان حضرتش از تعرض وگزند دشمنان ذکر شده است؛ چنانکه زراره بن اعين از امام صادق (عليه السلام) روايت کند که فرمود: اى زراره! قائم ما ناچار از اين است که غيبت کند. عرض کردم: براى چه؟ فرمود: از جان خود بيم وترس دارد. پس حضرت با دست به شکم خود اشاره کرد. (5) 

 البته بديهى است که اين تماس با عدم اراده خداوند به ظهور آن حضرت توأم است، وگرنه او نيز مانند پدران بزرگوارش از کشته شدن در راه خدا ترسى ندارند. 

 شيخ طوسى (رحمة الله عليه) مى نويسد: هيچ علتى مانع از ظهور آن حضرت نيست، جز اينکه مى ترسد کشته شود. زيرا اگر جز اين بود، جايز نبود که پنهان شود، بلکه ظاهر مى گشت وهر گونه ناراحتى وآزارى را متحمل مى شد. زيرا مقام رفيع امامان وهمچنين انبياى عظام وبزرگوارى آنها، به واسطه ناملايماتى بود که در راه دين خدا متحمل مى شدند. (6) 
? (1) کمال الدين وتمام النعمه، شيخ صدوق، ص 482. (2) بحار الانوار، علامه مجلسى، ج 51، ص 113. (3) همان مأخذ. (4) همان ماخذ، ص 152. (5) کمال الدين وتمام النعمه، شيخ صدوق، ص 342. (6) مهدى موعود، ترجمه ونگارش على دوانى، ص 852.